Około VIII wieku, germańskie plemiona Skandynawii przeszły przemiany społeczne i polityczne, które dały początek erze Wikingów. Społeczeństwo, które kiedyś skupiało się na rolnictwie i lokalnych konfliktach, przekształciło się w dynamiczną kulturę ekspansji morskiej. Wikingowie byli także odkrywcami nowych lądów. Ich wyprawy na zachód pozwoliły odkryć nieznane dotąd terytoria.

---

1. Motywy ekspansji i wypraw

keyboard_returndo góry

Istnieje wiele teorii próbujących wyjaśnić, co skłoniło Wikingów do podejmowania dalekich wypraw i kolonizacji nowych ziem. Te motywy były zróżnicowane, a w rzeczywistości najprawdopodobniej stanowiły one złożoną sieć wzajemnie powiązanych czynników.

• Przeludnienie: Wzrost liczby ludności w Skandynawii, szczególnie w Norwegii i Danii, mógł prowadzić do nadmiernego zaludnienia i wyczerpania zasobów. W regionach tych ziemie uprawne były ograniczone, a w wyniku tego konkurencja o nie rosła. W poszukiwaniu nowych terytoriów do zasiedlenia, Wikingowie zaczęli wyprawiać się na zachód, na wschód i na południe, co umożliwiło im ekspansję na nieznane lądy.
• Handel: Wikingowie byli nie tylko świetnymi wojownikami, ale także doskonałymi kupcami. Handel był kluczowym elementem ich gospodarki, a potrzeba poszukiwania nowych rynków i szlaków handlowych była jednym z głównych powodów ich wypraw.
• Technologia morska: Rozwój technologii morskich, w tym budowa długich, lekkich i szybkich łodzi – zwanych drakkarami – stanowił kluczowy czynnik umożliwiający Wikingom tak dalekie wyprawy. Te smocze statki były nie tylko idealnymi jednostkami do przeprowadzania ataków na wybrzeża, ale także doskonałymi narzędziami do żeglugi po otwartych morzach, co pozwalało im na eksplorację odległych lądów. Mobilność zapewniana przez drakkary była jednym z powodów, dla których Wikingowie mogli działać tak skutecznie na ogromnych obszarach, od wybrzeży Europy po Amerykę Północną.
• Sława i chwała: Tradycja Wikingów kładła ogromny nacisk na zdobycie sławy na polu bitwy. Wyprawy miały nie tylko cel materialny, ale także miały stanowić okazję do zdobycia chwały, która mogła zapewnić nieśmiertelną pamięć w sagach i opowieściach. Bogactwo, które Wikingowie zdobywali podczas wypraw, było również istotnym elementem ich motywacji, ponieważ stanowiło ono fundament ich społecznego statusu.

Techniki nawigacji Łodzie

---

2. Wyspy Owcze i Szetlandy

keyboard_returndo góry

Wikingowie osiedlili się także na Wyspach Owczych i Szetlandach, które stały się ważnymi punktami na szlakach handlowych i migracyjnych. Z Wysp Owczych Wikingowie mieli dostęp do szerokich połaci mórz i kierowali swoje statki na południe, na Wyspy Brytyjskie, a także na zachód, ku Islandii i Grenlandii. Szetlandy, leżące w pobliżu Wysp Owczych, były kluczowe jako strefy wypoczynku i stacje handlowe.

---

3. Islandia

keyboard_returndo góry

Pierwsze udokumentowane dotarcie Wikingów do Islandii miało miejsce około 850 roku, a przypisuje się je norweskiemu żeglarzowi Naddodowi (Naddodd).

Naddod – Pierwszy odkrywca Islandii

Naddod, który pochodził z Norwegii i był związany z Wyspami Owczymi, miał zostać zniesiony przez sztorm podczas jednej ze swoich podróży. W wyniku tego nieplanowanego zdarzenia dotarł do wybrzeży nieznanej wówczas wyspy.

Zatrzymał się na krótko, eksplorując pobliskie tereny, lecz nie zastał tam żadnych oznak ludzkiego osadnictwa. Zanim opuścił wyspę, nadał jej nazwę Snæland (Ziemia Śniegu) ze względu na śnieg pokrywający góry, który zobaczył podczas pobytu.

Kolejni odkrywcy

Po Naddodzie, kolejnym ważnym odkrywcą Islandii był Garðar Svavarsson, który około 870 roku opłynął wyspę i potwierdził, że jest to wyspa otoczona morzem. Garðar osiedlił się tymczasowo w północnej części wyspy (w okolicy dzisiejszego Húsavíku), co uczyniło go pierwszym człowiekiem, który spędził zimę na Islandii.

---

Nazwę Islandia (Iceland) nadał wyspie norweski żeglarz Flóki Vilgerðarson podczas swojej wyprawy około 875 roku. Historia ta jest opisana w islandzkich sagach, szczególnie w "Księdze osadników" ("Landnámabók").

Historia Flóki Vilgerðarsona

Flóki Vilgerðarson, często nazywany Hrafna-Flókiem (Flóki od kruków), zyskał przydomek dzięki temu, że podczas swojej podróży na Islandię korzystał z kruków, aby odnaleźć ląd. Wikingowie wypuszczali ptaki podczas morskich podróży, a kruki, które nie znajdowały lądu, wracały na statek. Jeden z wypuszczonych kruków poleciał prosto w kierunku wyspy, co wskazało Flókiemu kierunek.

Po dotarciu na wyspę Flóki założył obozowisko i przezimował tam, jednak nie przygotował odpowiednio zapasów. Surowe warunki zimowe oraz brak pożywienia doprowadziły do śmierci zwierząt hodowlanych, a sam Flóki i jego ludzie doświadczyli wielu trudności.

Nadanie nazwy Islandia

Podczas jednej z wędrówek Flóki wspiął się na górę i zobaczył fiord wypełniony lodem dryfującym po wodach wybrzeża. Na podstawie tego widoku zdecydował się nazwać wyspę „Ísland” (Ziemia Lodu). Nazwa miała podkreślać surowe warunki panujące na wyspie, które odcisnęły swoje piętno na jego ekspedycji.

---

Pierwsze Osady

Wikingowie, którzy osiedlili się na Islandii, założyli szereg osad, które z czasem przekształciły się w ważne ośrodki miejskie i kulturalne. Choć początkowe osady miały raczej charakter wiejski, kilka miejsc zyskało znaczenie i stało się centrami społecznymi i politycznymi. Oto najważniejsze z nich:

1. Reykjavík

Reykjavík, obecna stolica Islandii, jest uważana za najstarszą osadę założoną przez Wikingów na wyspie. Według "Księgi osadników" ("Landnámabók"), to właśnie Ingólfur Arnarson, pierwszy stały osadnik norweski, założył osadę w tym miejscu około 874 roku. W przeciwieństwie do Garðara, Ingólfur Arnarson miał zamiar osiedlić się na stałe. Przybył na południe Islandii z żoną i rodziną, przynosząc ze sobą cały dobytek potrzebny do założenia nowej osady.

• Znaczenie: Reykjavík rozwinął się z niewielkiej osady rybackiej w centrum handlowe i polityczne Islandii. Dziś jest stolicą kraju i jego największym miastem.

Pierwsze miejsce osadnictwa Wikingów na Islandii

Według "Księgi osadników" ("Landnámabók"), pierwszym miejscem, w którym osiedlili się Wikingowie, była okolica dzisiejszego Reykjavíku. Ingólfur Arnarson, po ucieczce z Norwegii z powodu konfliktów rodowych, dotarł do południowego wybrzeża Islandii. Tradycja mówi, że przed lądowaniem rzucił swoje słupy wysokiego siedzenia (öndvegissúlur) do morza, wierząc, że miejsce, gdzie słupy zostaną wyrzucone na brzeg, będzie odpowiednie do osiedlenia się. Słupy te znaleziono w zatoce, nad którą dziś znajduje się Reykjavík.

Nazwa „Reykjavík” pochodzi od islandzkich słów „reykja” (dymić) i „vík” (zatoka). Nazwa ta odnosi się do geotermalnych źródeł, których para unosiła się nad okolicą, co stworzyło charakterystyczny widok dymiącej zatoki.

2. Húsavík

Húsavík, położone na północnym wybrzeżu Islandii nad zatoką Skjálfandi, jest jednym z miejsc osadnictwa Wikingów o szczególnym znaczeniu historycznym. Według "Księgi osadników" ("Landnámabók"), w roku 875 do tego miejsca dotarł Garðar Svavarsson, jeden z pierwszych odkrywców Islandii.

Historia Gardara Svavarssona

• Garðar Svavarsson był norweskim wodzem pochodzącym z terenów dzisiejszej Szwecji. Jego podróż na Islandię była przypadkowa – podczas rejsu po Morzu Norweskim z zamiarem odwiedzenia Wysp Owczych został zniesiony przez sztorm na północ.
• Dotarł do północnych wybrzeży Islandii, gdzie założył swoją osadę w okolicy dzisiejszego Húsavíku. Wikingowie rozpoznali, że teren ten jest stosunkowo łagodny, a zatoka dostarczała obfitych zasobów ryb.
• Húsavík, nazwa miasta, oznacza „zatokę domu”, co nawiązuje do faktu, że Gardar i jego załoga wybudowali tu pierwsze domostwo. Po przezimowaniu na wyspie, Gardar wrócił do Skandynawii, ale pozostawił po sobie ślady osadnictwa.

3. Þingvellir

• Założenie: Þingvellir (Thingvellir) został założony jako miejsce zgromadzeń islandzkiego Althingu, czyli najstarszego parlamentu na świecie, który powstał w 930 roku.
• Znaczenie: Choć Þingvellir nigdy nie był miastem w klasycznym sensie, jego rola polityczna i kulturalna była kluczowa. Było to miejsce debat, sądów i podejmowania decyzji dotyczących całej społeczności.

4. Skálholt

• Założenie: Skálholt stał się jednym z najważniejszych ośrodków religijnych i edukacyjnych Islandii po chrystianizacji w XI wieku. Było to siedziba biskupa i centrum nauki.
• Znaczenie: Wikingowie osiedlający się na Islandii z czasem przeszli na chrześcijaństwo, a Skálholt odegrał kluczową rolę w kształtowaniu kultury i edukacji Islandii przez wiele wieków.

5. Hólar

• Założenie: Hólar, założony w północnej części Islandii w 1106 roku, stał się drugim ważnym centrum religijnym i edukacyjnym na wyspie.
• Znaczenie: Hólar był miejscem działalności biskupów i jednym z kluczowych ośrodków kulturalnych średniowiecznej Islandii.

Mniejsze osady:

Wikingowie zakładali także wiele mniejszych osad wzdłuż wybrzeży Islandii, które z czasem przekształcały się w wsie i miasteczka. Miejsca takie jak Borgarnes, Egilsstaðir czy Akureyri mają swoje korzenie w czasach osadniczych, choć pełnoprawnymi miastami stały się dopiero wiele wieków później.

• Fagurhólsmýri było jednym z pierwszych miejsc na wyspie, które zostały odwiedzone i rozpoznane przez Wikingów. Choć nie ma jednoznacznych informacji, by była to pierwsza osada w tym rejonie, pojawia się jako miejsce, gdzie niektórzy osadnicy, rozpoczęli swoją podróż po wyspie, poszukując odpowiednich terenów do założenia osad.
• Seyðisfjörður to miejscowość położona nad jednym z najpiękniejszych fiordów Islandii. Wikingowie zakładali osady wzdłuż tego fiordu, korzystając z naturalnej ochrony przed sztormami i obfitości ryb.

---

4. Grenlandia

Pierwszym odkrywcą Grenlandii według tradycji nordyckiej był Gunnbjörn Ulfsson. Oto szczegóły tego odkrycia:

Gunnbjörn Ulfsson i Gunnbjarnarsker (około 900 roku)

• Gunnbjörn Ulfsson był norweskim żeglarzem, który, według sag, odkrył Grenlandię przypadkowo, kiedy jego statek został zniesiony z kursu podczas burzy na otwartym morzu.
• Jego załoga zobaczyła pas wybrzeża i kilka skalistych wysp, które później nazwano Gunnbjarnarsker (czyli „Skały Gunnbjörna”).
• Gunnbjörn nie osiedlił się na Grenlandii, ale jego odkrycie zapoczątkowało zainteresowanie tym lądem wśród nordyckich żeglarzy.

Eryk Rudy i pierwsze osadnictwo (około 985 roku)

Grenlandia, największa wyspa na świecie, stała się celem Wikingów pod wodzą Eryka Rudego, który założył pierwsze osady na tej odległej ziemi około 985 roku.

• Eryk Rudy (Eiríkr Þorvaldsson), norweski wiking skazany za morderstwo na banicję z Islandii, wyruszył na zachód i dotarł do Grenlandii około 982 roku.
• Eryk eksplorował wybrzeża Grenlandii przez kilka lat i powrócił na Islandię, gdzie opowiedział o żyznej ziemi, którą nazwał „Grenlandią” (dosł. „Zielona Ziemia”), aby zachęcić innych osadników.
• W 985 roku Eryk Rudy założył pierwsze nordyckie osady na Grenlandii w rejonie dzisiejszego południowo-zachodniego wybrzeża. Największa z nich znajdowała się w okolicach dzisiejszego Qaqortoq.

Osiedla na Grenlandii były centralnym punktem działalności Wikingów w rejonie Arktyki. W trudnych warunkach, w których zimy były długie, a ziemia urodzajna tylko w ograniczonym stopniu, Wikingowie przetrwali przez kilka stuleci, choć w końcu osady zostały opuszczone z powodu zmieniających się warunków klimatycznych i trudności w handlu.

---

5. Winlandia

Jednym z najbardziej fascynujących odkryć Wikingów było dotarcie do wybrzeży Ameryki Północnej, około 1000 roku, przez Leifa Erikssona, syna Eryka Rudego. Winlandia, jak nazwał ją Eriksson, była pierwszym znanym lądem w Nowym Świecie, który odwiedzili Europejczycy. Choć osady w Winlandii nie przetrwały długo, to jednak Wikingowie pozostawili po sobie ślady swojej obecności, a ich wyprawy stały się jednym z najbardziej zadziwiających rozdziałów w historii odkryć geograficznych.

Winlandia i osada w L'Anse aux Meadows

W 1960 roku, archeolodzy odkryli w L'Anse aux Meadows na wybrzeżu Nowej Fundlandii w Kanadzie pozostałości osady wikingów, która stanowiła jedno z najważniejszych archeologicznych odkryć w historii Ameryki Północnej. Znaleziono tam fragmenty drewnianych budowli, w tym domy, które przypominały konstrukcje znane z Islandii i Skandynawii, oraz liczne artefakty, takie jak narzędzia, biżuterię i monety, które wskazywały na obecność Europejczyków w Ameryce Północnej około 1000 roku.

Osada w L'Anse aux Meadows była pierwszym znanym europejskim osiedlem w Ameryce Północnej i została założona przez Leifa Erikssona lub jego następców. Była to zaledwie jedna z kilku prób osiedlenia się Wikingów na nowym kontynencie. Choć dokładne daty i okoliczności upadku osady są nieznane, istnieje wiele wskazówek sugerujących, że istniała tylko przez krótki czas, od około 1000 do 1020 roku.

Osada w L'Anse aux Meadows miała charakter tymczasowy i służyła jako baza wypadowa do dalszej eksploracji, wymiany handlowej oraz polowań na dziką zwierzynę. Wikingowie przybywali tam głównie w celu pozyskania cennych zasobów, w tym drewna, które w Skandynawii było trudne do zdobycia w tamtych czasach. Z tego powodu Nowa Fundlandia, z jej obfitości w lasy, stała się idealnym miejscem dla Wikingów, którzy szukali nowych źródeł surowców.

---

6. Kontakty z rdzennymi mieszkańcami Ameryki

keyboard_returndo góry

Choć Wikingowie wkrótce porzucili swoje osady na Nowej Fundlandii, ich obecność na tym terytorium musiała wiązać się z kontaktami z rdzennymi ludami Ameryki Północnej, w tym z grupami Inuitów oraz ludem Dorset, przodkami dzisiejszych Eskimosów. Istnieje wiele teorii na temat charakteru tych kontaktów, ale archeologowie i historycy zgadzają się, że Wikingowie na pewno mieli styczność z miejscowymi ludami.

Badania wskazują, że Wikingowie prawdopodobnie byli pierwszymi Europejczykami, którzy zetknęli się z rdzennymi mieszkańcami Ameryki Północnej. W pewnym momencie, Wikingowie zaczęli wymieniać się towarami z lokalnymi ludami, w tym metalowymi narzędziami, które były nowością dla Inuitów i innych grup. Istnieje także sugestia, że doszło do sporadycznych starć z rdzennymi ludami, które mogły nie być przyjaźnie nastawione do przybyszów, szczególnie gdy ci zaczęli rywalizować o zasoby, takie jak drewno.

---

Wydaje się, że Wikingowie pozostali na tyle krótko w Winlandii, że ich relacje z miejscową ludnością nie miały charakteru długotrwałego. Być może jedynie sporadycznie dochodziło do wymiany lub konfrontacji, zanim Wikingowie ostatecznie opuścili Nową Fundlandię z powodu trudnych warunków życia i być może również z powodu nieporozumień z miejscowymi plemionami.

Nie ma jednak wiarygodnych źródeł, które jednoznacznie opisują szczegóły tych kontaktów. Większość informacji pochodzi z sag skandynawskich, które w swój specyficzny sposób przedstawiają historię Wikingów, a niektóre z nich mogą być bardziej mitologiczne niż oparte na faktach. Istnieją również przypuszczenia, że Wikingowie, znani ze swojej brutalności, mogli mieć konfliktowe relacje z rdzennymi ludami, choć to tylko spekulacje.

Choć osada w L'Anse aux Meadows stanowi jedno z pierwszych świadectw obecności Europejczyków w Ameryce Północnej, sama ekspansja Wikingów na kontynent była stosunkowo krótka i nie przyniosła trwałych efektów. Kontakty z rdzennymi mieszkańcami Ameryki Północnej pozostają tajemnicą, ale ich odkrycie stanowi niezwykle ważny punkt w historii interakcji między kulturami, które miały miejsce na tym kontynencie przed przybyciem Kolumba.